Łaz

Opis

 

 Na południowych stokach Wzgórz Żarskich, przytulona do Zielonego Lasu leży wieś Łaz, jedna z najwyżej położonych miejscowości województwa lubuskiego


Powierzchnia wsi wynosi 1625 ha. Wieś powstała jako osada przesiekowa,
w kształacie typowej lańcuchówki. Niestety nie zachowały się żadne ślady wcześniejszej zabudowy. Najstarsze zachowane budynki pochodzą z drugiej połowy XIX wieku. Ze względu na stosunkowo słabe gleby nigdy nie była to wieś typowo rolnicza. Pełniła raczej rolę domu-sypialni dla pracowników leśnych, bartników, później zaś dla robotników okolicznych manufaktur, kopalń i zakładów przemysłowych. Powiązana z Zielonym Lasem pełniła tez rolę wsi letniskowej.
Pierwsza udokumentowana wzmianka o wsi pochodzi z 1365 roku i odnotowuje nazwę Łaze. Pod tą samą nazwą wieś została odnotowana w 1381 roku, w Rejestrze Bibersteinów, zaś sto lat później, w 1456 roku, spotyka się nazwę Loße. Johann Gottlieb Worbs odnotowuje w Historii państwa stanowego Żary i Trzebiel, nazwę Loos. W okresie późniejszym, aż do końca II wojny światowej funkcjonowała niemiecka nazwa Lohs. Serbołużycka nazwa wsi tożsama była z obecną nazwą polską: Łaz.

Łaz był wsią lenną żarskiego dominium. Według rejestru z 1381 roku wieś zajmowała obszar 85 włók i 60 prętów. Johann III von Biberstein, w 1364 roku, oddał wieś
w lenno Jude Czischen. Rudolf Lehmann w Historisches Ortslexikon für die Niederlausitz... Marburg, 1979, s.371, podaje nazwę lennika jako Czischen Juden. Nie wiadomo, czy Jude Czischen oznaczało narodowość, wyznanie, czy może było nazwiskiem. Być może było to nazwisko, bowiem w 1386 roku, odnotowany został mieszczanin Juden Jonas z żoną i synami (Götz Freiherr von Houwald w Die Niederlausitzer Rittergütter und ihre Besitzer, Neustadt am der Aisch 1981, s.394).

W rejestrze Bibersteinów odnotowano jeszcze dwóch właścicieli ziemi na terenie wsi. Byli to: Sander von Höberg i Hartunk Ympmicz lub Impnitz. W 1445 roku, jak podaje Houwald, wieś kupił Balthasar von Unwürde z Olbrachtowa. Nabył ją od Hentza von Schreibersdorf i Heitza von Rackwitz. Jak długo był właścicielem wsi – nie wiasomo. Źródła podają o ponownym kupnie przez niego w 1474 roku wsi Łaz, co mogłoby wskazywać, że w międzyczasie utracił wieś. Następnymi wymienionymi przez Lehmanna i Houwalda właścicielami Łazu byli bracia von Beyer ze Straszowa. Na pewno weszli w jej posiadanie po roku 1474, lecz nie wiadomo dokładnie kiedy. Na pewno w 1499 roku wieś była w posiadaniu synów Caspara von Beyer, zmarłego około 1494 roku: Siegmunta, Matthiasa i Hansa. Siegmunt zmarł w 1508 roku
i zostawił dwóch synów: Georga i Hansa. W roku 1518 wieś była w posiadaniu Hansa von Beyer. Lehmann i inni podają, że w 1521 roku wieś otrzymał w lenno Georg von Schönaich razem z wsiami: Olbrachtów, Miłowice, Grabik i częścią Sieniawy Żarskiej, przynależną do Lipinek Łużyckich.

O późniejszych właścicielach wsi nie ma żadnych wzmainek. Nie wiadomo ile lat była w posiadaniu rodziny von Schönaich, później była wsią miejska Żar (niem. Kammerdorf). Od początku XIX wieku liczba ludności wskazywała stała tendencję wzrostową. W 1818 roku było 251 mieszkańców w roku 1939 – 730.
W latach 30-tych XX wieku we wsi funkcjonowało kilka zakładów rzemieślniczych: dwie piekarnie, rzeźnia, tkalnia, podobno także zakład produkujący kapelusze. Była też gospoda Zielony Las, smażalnia placków ziemniaczanych i strzelnica. Działał sklep kolonialny i mięsny. Była szkoła podstawowa, do której uczęszczało około 40 uczniów, przedszkole z około 15 przedszkolakami, a także boisko sportowe, powstałe około 1911 roku (do dziś zachował się system drenażowy płyty boiska). W pobliżu wsi działała także elektrownia Łoza.
Wieś była nastawiona na obsługę mieszkańców Żar, dla których niedzielne wypady do Żarskiego Lasu i wsi Łaz, stały się cotygodniowym rytuałem.

Osadnictwo po drugiej wojnie światowej nadało wsi charakter rolniczy. W 1957 roku powstało Kółko Rolnicze, rok później sprowadzono pierwsze zwierzęta hodowlane
i uruchomiono nieczynny wodociąg. Wieś w rywalizacji hodowlanej zaczęła się plasować na czołowych miejscach w gminie, powiecie i województwie. W 1971 roku Tadeusz Hałoń zdobył tytuł hodowcy roku. Od końca lat siedemdziesiątych rolnictwo powoli zamierało. Dzisiaj o rolniczym charakterze wsi stanowi jedno większe szesnastohektarowe gospodarstwo, jedno powyżej dziesięciu hektarów, 54 gospodarstwa od jednego do siedmiu hektarów i aż 72 mających mniejszą powierzchnię niż jeden hektar.Pierwszym powojennym sołtysem wsi był Józef Krzyżański. Po nim funkcję tę pełnili: Janisz, Leon Krzyżański, Klemens Wojtczak. Władysław Gołębiewicz, Eugeniusz Naworski, Stefan Kowalewski, Jan Kłos, Stanisław Kłos, Zdzisław Mańka, Zbigniew Terlecki, Janina Wilga i Teresa Śrutwa.

We wsi znajduje się jeden większy zakład produkcyjny oraz ok.10 drobnych zakładów wytwórczo-usługowych, zaś zarejestrowanych podmiotów gospodarczych jest ogółem 29.Wies jest ztelefonizowana, posiada dostęp do Internetu drogą radiową. Większość mieszkańców wsi znalazła zatrudnienie w pobliskich Żarach i innych miejscowościach województwa lubuskiego. Na terenie wsi znajduje się świetlica wiejska, boisko sportowe i strzelnica sportowa, która była wykorzystywana
w okresie międzywojennym. Obecnie jest to obiekt zniszczony i zaniedbany. Dzieci uczęszczają do Szkoły Podstawowej i Gimnazjum nr 3 w Mirostowicach Dolnych, tam też zlokalizowana jest filia Gminnej Biblioteki Publicznej, ośrodek zdrowia, punkt apteczny, agencja pocztowa i kościół parafialny.

W 1999 roku wieś zamieszkiwało 516 osób, jednak liczba ta, co roku nieznacznie spada. W grudniu 2003 roku było 485 mieszkańców. Na terenie wsi działa Koło Gospodyń Wiejskich i istniejący przy nim zespół Łazowianki, a także Wiejski Klub Sportowy WKS Łaz.


(na podstawie własnych artykułów opublikowanych w Kronice Ziemi Żarskiej)
Janina Wilga