Twierdza Drezdenko

Opis

O Drezdenku pierwsze wzmianki odnaleźć można w zapiskach z 1234 roku

Widok miasta od południa D. Petzold
1710 - 1715

 dotyczących jednej z szeregu warowni polskich strzegących granic wzdłuż Noteci. Przed rokiem 1270 w miejscu grodu wzniesiono zamek nizinny, który stanowił ośrodek feudalny aż do XIV wieku. Należy zaznaczyć iż tereny, na których postawiono gród nie sprzyjały rozwojowi rolnictwa, tak więc mieszkańcy musieli utrzymywać się z gospodarki leśnej, rybnej i handlu.
Zakłada się, że w Drezdenku, podobnie jak w innych wczesnośredniowiecznych grodach, istniało obwarowane podgrodzie, które zamieszkiwali ludzie z nim związani. Wraz z upływem lat mała wyspa z grodem i podgrodziem rozbudowywała się i zajmowała coraz to większe obszary wzdłuż szlaku co dało początek dzisiejszemu miastu. Usytuowanie przy szlaku jednoznacznie potwierdza targowe funkcje osady. Do rozwoju handlu przyczyniała się również stacjonująca tam załoga wojskowa.
Na temat obwarowań dowiadujemy się z listu sędziego i rajców miejskich do wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego. W 1404 roku proszą oni o pomoc w odbudowie zamku i obwarowań miejskich, które uległy zniszczeniu w trakcie prowadzonych działań wojennych. Następna wzmianka o remoncie murów z 1503 roku informuje, że były one z cegły. Niestety na planie z 1740 roku nie widać murów co może świadczyć iż zostały one zniszczone w trakcie wojny trzydziestoletniej.
Miasto posiadało dwie bramy. Od północy Bramę Niemiecką i od południa, której nazwy nie zachowano. Południowa została rozebrana w trakcie budowy nowej twierdzy a jej rolę objęła Polska Brama na terenie fortyfikacji. Przypuszczać można, że istniały również dwie furty o znaczeniu gospodarczym kierujące na wschód i na zachód od miasta jednakże nie ma dowodów na ich budowę oraz zniszczenie.
Na początku XV wieku Drezdenko było w rękach krzyżackich. Jednakże polskie władze usilnie starały się o odzyskanie Twierdzy w tak strategicznym dla kraju położeniu. Niestety w 1455 roku miasto wraz z Nową Marchią trafia pod panowanie brandenburgii i pozostaje w takim układzie aż do 1945 roku.
W XVI wieku miasto straciło na znaczeniu jednakże dzięki ogromnej inwestycji elektora brandenburskiego Joachima  Fryderyka, w latach 1603 - 1604 na wschód od miasta wybudowano potężną twierdzę, która przywróciła utraconą pozycję i prestiż.  Projekt wykonał holenderski inżynier wojskowy Mikołaj de Kampa kierując się zasadami szkoły starowłoskiej. Niedługo po przyjęciu projektu zaczęto wytyczanie twierdzy w terenie. Historia Drezdenka od XVII wieku bardzo związana jest z losami jego fortyfikacji.
Twierdza została wzniesiona na wschód od miasta, z którym łączyła ją droga i brama wałowa w zachodniej kurtynie. Przez rzekę prowadził drewniany most łączący budowlę z drogami na Śląsk i Wielkopolskę. Jedno przęsło mostu było zwodzone. Fortyfikacja została wybudowana na planie pięcioboku z bastionami w każdym z narożników. Otaczała ją fosa z wodą z poblisiej Noteci. Wewnątrz twierdzy wzniesiono budynki mające zapewnić samowystarczalność na wypadek dłuższego oblężenia. W ich skład wchodziły koszary, magazyny, spichlerze, wartownie oraz mieszkanie wachmistrza. W północnej kurtynie znajdowała się zbrojownia natomiast na osi bramy wjazdowej postawiono dom wolnostojący ze studnią. Do dziś zachował się jedynie spichlerz, w którym mieści się Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej.
Dalsza rozbudowa przebiegała wolno i bez powiększania rdzenia twierdzy. Na lewym brzegu Starej Noteci wniesiono szaniec ziemny by chronić przeprawę przez rzekę. Wkrótce jednak rozbudowano go i uzyskał formę rawelinu, który ochraniał drewniany most. Przez kolejne lata udoskonalano twierdzę tworząc coraz to nowe obiekty obronne.
Z miedziorytu Daniela Petzolna z około 1715 roku dostrzec można poza fortyfikacjami również zabudowę cywilną oraz sakralną. Jedną z nich jest kościół garnizonowy wzniesiony na środku twierdzy. Była to budowla o potężnym spadzistym dachu i okazałą wieżą gurującą nad miastem.
Drezdenko powoli rozwijało się zajmując coraz to nowe tereny i zbliżając się do fortyfikacji. Znacznie obniżał się również stan wody w Noteci Starej i Leniwej co powodowało spadek wartość obronnej fortyfikacji. W tym czasie rozpoczął się powolny zmierzch twierdzy. Co prawda prowadzono drobne prace konserwatorskie i naprawcze jednakże to nie wpływało na podniesienie znaczenia ośrodka, który znalazł się w grupie przestażałych systemów obronnych. W pierwszej połowie XVIII wieku usypano jeszcze szańce od strony wschodniej jednak nie miały one chronić twierdzy a jedynie spowodować jak najdalsze odsunięcie dział wroga od miasta.
Drezdenko dzięki swojej lokalizacji było niezwykle ważnym ośrodkiem gospodarczym i militarnym na granicy Polski i Niemiec. Jest przykładem grodu, który pomimo wielu zniszczeń potrafił się odradzać.
Niedostatki żyznych gleb mieszkańcy rekompensowali rozwiniętym handlem. Dzięki temu wytworzyli silny ośrodek rzemieślniczy i całkiem zamożną grupę mieszczan. W XVII wieku, nakładem ogromnych środków wzniesiono potężną twierdzę, którą rzadko spotykało się w miastach większych niż Drezdenko. Twierdza ta, jak pokazał czas niejednokrotnie sprawdziła się i udowodniła swoją skuteczność. Jednakże późniejsza rozbudowa starego miasta zdecydowanie odniżyła jej wartości obronne. Nie bez znaczenia był również fakt, że wraz z udoskonaleniami technik wojennych niemodernizowana twierdza przestała spełniać swoją pierwotną rolę.
Skutkiem wojny zakończonej w 1945 roku było zniszczenie miasta i jego zabudowy w 80%. Żmudną pracą kilku pokoleń mieszkańców udało się miastu przywrócić jego świetność. Upowszechnienie tych jakże niezwykłych reliktów architektury militarnej w skali krajowej przyczyniłoby się do zwiekszenia zainteresowania miastem w aspekcie turystycznym. Przypuszczać można iż projekt i prawidłowa ekspozycja reliktów fortyfikacji drezdeńskich mogłaby być jednym z czynników umożliwiających ponowny rozwój miasta.

 

 

Żródło: Referat wygłoszony na sesji z okazji Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków, która odbyła się 13.04.2006 r. w Drezdenku


Autorzy: dr inż. Wojciech Eckert
                          Krzysztof Słowiński
 ROBiDZ Zielona Góra