Historia Ziemi Lubuskiej

W skład obecnego  województwa lubuskiego wchodzą ziemie o różnej przynależności geograficzno-historycznej. Są to tereny Śląska, Brandenburgii (Marchii), Wielkopolski, Dolnych Łużyc, Marchii Granicznej. Określenie Ziemia Lubuska pojawiło się po raz pierwszy w 1945 r i pierwotnie określano nią tereny położone na północy obecnego województwa z pasem terenów nad środkową Odrą włącznie z śląską Zieloną Górą. Nowe określenie tych ziem miało na celu znalezienie wspólnego mianownika dla nowej m.in. administracji. 

Po latach potocznie Ziemią Lubuską nazywano wszystkie tereny wchodzące w skład wcześniej województwa zielonogórskiego i obecnego lubuskiego. Specyfika terenów przygranicznych powodowała częste zmiany przynależności państwowej opisywanego regionu. Sama Ziemia Lubuska nosi swą nazwę od grodu Lubusza, położonego na lewym brzegu Odry, niedaleko ujścia Warty do Odry. Lubusz był największym grodem plemienia, zapisanego w źródłach niemieckich w łacińskiej postaci Leubuzzi czyli Lubuszanie. Siedziby Lubuszan rozpościerały się po obu stronach Odry, ale ośrodek plemienia znajdował się po lewej stronie Odry. Na wschodzie Lubuszanie graniczyli z plemieniem Polan.

Ok. 967 r. Ziemia Lubuska znalazła również się w granicach nowego państwa - Polski. To właśnie niedaleko Szprotawy (śląskiej) w 1000 r. spotkał się Bolesław Chrobry z cesarzem Ottonem III przed Zjazdem Gnieźnieńskim. Po śmierci Chrobrego nastąpiło zredukowanie Ziemi Lubuskiej do roli stanicy pogranicznej. Dopiero za czasów Bolesława Krzywoustego i jego ekspansji na północ i na zachód  Odry,  Ziemia Lubuska przeżyła czas świetności, a  śmierć Krzywoustego był zarazem jej kresem.

W okresie rozbicia dzielnicowego punktem centralnym łączącym trzy regiony (Pomorze Zachodnie, Wielkopolska i Śląsk ) odpowiedzialne za utrzymanie dawnych granic  państwa piastowskiego była Ziemia Lubuska, traktowana przez nie jako uzupełnienie systemu obronnego swoich zachodnich granic. Na zachodzie Odry w XII i XIII w.  rosła w siłę marchia brandenburska. Ziemia Lubuska znajdowała się wówczas pod władzą książąt śląskich. Jednak śmierć wrocławskiego księcia Henryka Pobożnego na polach Legnicy w czasie najazdu tatarskiego w 1241 r. zachwiała potęgą dzielnicy śląskiej, która miała być spoiwem odrodzonego królestwa polskiego.

Wynikająca  z tego słabość polityczna spowodowała, że w 1249 Ziemia Lubuska mocą decyzji księcia śląskiego Bolesława Rogatki  przeszła pod panowanie Brandenburgii. Opanowanie przez margrabiów brandenburskich Ziemi Lubuskiej spowodowało przesunięcia terytorialne na granicy wschodniej i północno-wschodniej. W l. 1250-1300  rozszerzeniu uległa Nowa Marchia  ciągnąca się północnym brzegiem Warty i Noteci o ziemię torzyńską.  Ziemia Lubuska właściwa, położona na zachodnim brzegu Odry została wcielona do Marchii Środkowej. Politycznie wszystkie te terytoria stanowiły jedną całość, rządzona sprawna ręka margrabiów brandenburskich, najpierw Askańczyków, a później Hohenzollernów.  Ostatni margrabia brandenburski z rodu Askańczyków, Waldemar do roku 1319 przyłączył do Marchii Brandenburskiej Zbąszyń, Międzyrzecz, Krosno nad Odrą, Lubrzę, Świebodzin, Sulechów.

Władysław Łokietek po śmierci Waldemara zajął i włączył do Wielkopolski Międzyrzecz, Zbąszyń i Babimost. W latach 1365-1368 Kazimierz Wielki, król Polski odłączył powiat wschowski od Śląska i przyłączył do Wielkopolski, wcześniej do niej przyłączył Santok i Drezdenko. Pod koniec XIV nasiliła się ekspansja Brandenburgii na tereny na wschód od Odry, która zaowocowała wchłonięciem powiatów krośnieńskiego i sulechowskiego w 1538 r. w skład Brandenburgii Hohenzollernów.

Wojna trzydziestoletnia (1618 - 1648) zrujnowała miasta woj. lubuskiego (obecnego). Miasta i wsie były wyludnione i zniszczone. Ratunkiem były dostawy żywności z Prus Książęcych przez Wielkiego Elektora Fryderyka Wilhelma.

Wydarzeniem, który spowodował szybki rozwój tych terenów było przejęcie Śląska przez Fryderyka II  od Habsburgów w wyniku wojen śląskich w 1741 r. Po drugim rozbiorze Polski w 1793 Prusy opanowały pas graniczny od Wschowy poprzez Kargowę (opór oddziałów polskich dowodzonych przez kpt. Więckowskiego) Babimost, Międzyrzecz i Skwierzynę.  Rozwój gospodarczy uległ zahamowaniu w skutek rozwoju komunikacji kolejowej. Opisywane tereny straciły w większości swoje znaczenie jako punkt wymiany handlowej pomiędzy Wschodem i Zachodem i zeszły do roli prowincji pruskiej. Znaczenia tego nie odzyskały również  po 1918 r, gdy punkt ciężkości gospodarczej przesunął się na Śląsk.

Druga wojna światowa zmieniła przynależność państwową opisywanych terenów. Zniszczenia związane z walkami m.in. zniszczone miasta Gubin, Kostrzyn, spotęgowane  dewastacją i grabieżą wojsk sowieckich, traktujące te tereny jako zdobycz wojenną, rzuciły wyzwanie dla nowych w większości mieszkańców ziem nad Odrą , Wartą i Bobrem. Nowi osadnicy z centralnej Polski oraz repatrianci zza Buga , rozpoczęli nową historię tych ziem...

Tekst: Mirosław Szatarski