Zdj. Ratusz - widok od strony południowo-wschodniej Źr. www.nowemiasteczko.org.

XIII – wieczna akcja lokacji miejskich objęła Nowe Miasteczko. Można stwierdzić, że początki Nowego Miasteczka sięgają pierwszej połowy XIII w. Przebiegający tutaj stary szlak handlowy z Wrocławia do Krosna Odrzańskiego sprzyjał powstaniu lokalnego targu. Gołaszyn był prawdopodobnie miejscem, gdzie odbywał się ów targ. Można przyjąć, iż Gołaszyn posiadał pewne cechy osady miejskiej.

W dokumencie Henryka III z 22 lutego 1296 r. po raz pierwszy wymienione zostało Nowe Miasteczko. Prawdopodobnie Henryk III był założycielem Nowego Miasteczka. Po 1331 r. Nowe Miasteczko wraz z częścią głogowską księstwa zostało podporządkowane koronie Czeskiej. W wigilię 1386 r. miasto po raz pierwszy przeszło we władanie prywatnych właścicieli – rycerzy z rodu Wirsingów.
U schyłku XIII w. w Księstwie Głogowskim zaczęła upadać dawna organizacja terytorialna związana z istnieniem w poszczególnych grodach kasztelanii. Wprowadzony został nowy podział terytorialny na dystrykty, czyli tzw. Weichbildy z wójtami na czele. Wśród miast, które były siedzibami wójtów, znalazło się również Nowe Miasteczko. Jednak już na początku XV w. książę Henryk IX w dokumencie z 1420 r. wymienia Nowe Miasteczko jako położone w dystrykcie kożuchowskim. Pierwsze informacje o radzie miejskiej i burmistrzu pochodzą z początku XV w.

Cały wiek XVI i początek XVII był okresem spokojnej egzystencji mieszkańców Nowego Miasteczka. Dzięki właścicielom Nowe Miasteczko uzyskało przywilej odbywania dwóch dużych jarmarków. Odtąd jarmarki odbywały się w soboty po wielkanocy oraz w ósmym dniu po świętej Jadwidze. Nowe Miasteczko słynęło w okolicy z odbywąjących się tutaj targów bydła odbywających się regularnie do wojny trzydziestoletniej, a później od 1650 r. Wojna trzydziestoletnia trwająca od 1618 – 1648 stała się przyczyną straszliwego wyniszczenia całego śląska.

Zdj. Kościół pw. Opatrzności Bożej Źr. www.nowemiasteczko.org.

Pomimo, iż działania wojenne ominęły miasto, o wiele groźniejsze dla jego mieszkańców były nieustanne przemarsze wojsk różnych armii. Po raz pierwszy miasto zostało ograbione w 1622 r. W 1628 – 1629 miasto grabiły kolejne oddziały wojsk. Najstraszniejsze wydarzenia związane były z 1634 r., kiedy to całe miasto stanęło w płomieniach. Następnie miasto przejęli Jezuici (18.X.1649). W 1666 r. miasto uzyskało prawo do organizowania, oprócz dwóch wcześniejszych, także trzeciego, dużego jarmarku, który odbywał się w pierwszą sobotę po św. Gallusie (czyli po 16.X).

W 1740 – 41 ziemie śląskie zajęte zostały przez wojska pruskie. Trzecia wojna zwana „siedmioletnią” (1756 – 1763) przyniosła straty mieszkańcom. W 1773 r. został rozwiązany zakon Jezuitów i Nowe Miasteczko i inne dobra zakonu, stały się własnością królewską.

W lipcu 1804 po bardzo obfitych opadach wylała Biała Woda. Zalana została część miasta w pobliżu rzeki. Powódź spowodowała znaczne straty w zbiorach. W latach 1806-1808 przez miasto i okolice przemaszerowało ok. 63 tys. żołnierzy. W 1863 w Nowym Miasteczku utworzona została placówka francuskiej poczty wojskowej.

Od początku istnienia, dzieje Nowego Miasteczka związane były z przebiegającymi przez miasto szlakami handlowymi Zielona Góra – Gaworzyce – Lubin i Żagań – Bytom Odrzański. W XVIII w. przez Nowe Miasteczko wiódł bardzo ważny trakt z Warszawy do Drezna.

W 1840 r. linia kolejowa Wrocław – Berlin ominęła nowe Miasteczko, z powodu częściowej winy mieszkańców, którzy wyśrubowali ceny za grunty, iż firma budująca linię nie była w stanie ich wykupić. Również kilkanaście lat później była podobna sytuacja przy budowie linii kolejowej Szczecin – Wrocław.

Ostatecznie zamiast głównej, międzymiastowej linii, przez nowe Miasteczko przebiegała lokalna linia kolejowa Kożuchów – Niegosławice uruchomiona w 1892 r.
Największym problemem mieszkańców w II poł. XIX w. nie były wojny, lecz pożary.

Koniec I wojny światowej i klęska Niemiec doprowadziły do długotrwałego kryzysu gospodarczego, którego skutki odczuli również mieszkańcy Nowego Miasteczka.
Nowe Miasteczko przez cały okres II wojny światowej nie było bezpośrednio narażone na działania wojenne.

Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków

1. Zespół urbanistyczno-krajobrazowy
2. Kościół parafialny pod wezwaniem świętej Marii Magdaleny z XIV w. z pięknym barokowym wyposażeniem wnętrza.
3. Ratusz renesansowy z XVII w. - zbudowany w latach 1664 - 1665. W miejsce starszego który uległ spaleniu w 1634 roku. Założony na rzucie w kształcie litery L.
4. Kościół Opatrzności Bożej - zbudowany 1784-1785 w stylu klasycystycznym, dawny zbór ewangelicki.
5. Kaplica przy kościele poewangelickim (fundament)
6. Kamienica ul.Głogowska 1
7. Kamienica ul.Kolejowa 2 (dawny Rynek 15)
8. Kamienica ul.Kościelna 1 (dawny Rynek 19b)
9. Kamienica ul.Kościelna 1 (dawny Rynek 20)
10. Kamienica ul.Kościuszki 1 (dawna 2), 2 (dawna Pl. Czerwonej Armii), 5, 7(dawna 6),
11. Kamienica ul.Podgórna 2
12. Kamienica Rynek 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10,11, 12, 14 (dawna 16), 15 (dawny Plac Czerwonej Armii) ,16 (dawna 18), 17 (dawna 19a), 18 (dawna Czerwonej Armii 22), 20 (dawna 24), 21 (dawna 25), 22 (dawna 26), 23 (dawna 27), 24 (dawna 28), 27 (dawna 31), 28 (dawna 32), 29 (dawna 33)
13. Kamienica ul.Słowackiego 2 (dawna 12), 4 (dawna 11), 12 (dawna 6)