Niekarzyn

Opis

Wieś Niekarzyn położona jest przy drodze Pomorsko-Kępsko na planie owalnicy. Plan wzbogaca strumień Jabłonna i 2 stawy we wsi.

W bezpośrednim sąsiedztwie Niekarzyna znajdują się następujące miejscowości:
Darnawa – 2 km,
Pałck – 2 km,
Kępsko – 2 km,
Kije – 3 km.

Liczba mieszkańców:
Ogółem: 398 (dane z końca 2012 r.)

Historia
Wieś na planie owalnicy powstała zapewne w XIII wieku, lecz ślady osadnictwa sięgają czasów wczesnodziejowych. Pierwsza wiadomość źródłowa o Niekarzynie pochodzi z 1365 roku. Była wtedy wsią parafialną. Właściciele wsi w okresie średniowiecza nie są znani. W XVI wieku władała nią rodzina von Löben, a w XVIII rodzina von Stosch. W początkach XIX wieku Niekarzyn należał do von Gersdorfa
i Hoffmana, a w połowie tego stulecia do Schulza i Schadego. Pierwotny plan owalnicy został znacznie zatarty, lecz czytelny jest w rozwiniętym układzie wsi. Zabudowa w większości pochodzi z przełomu XIX/XX wieku. Zachował się pałac
z XVIII wieku, przebudowany w końcu XIX wieku, dwór z XVIII wieku oraz dwa folwarki z 2 polowy XIX wieku. Dwudziestowieczny młyn stoi zapewne na miejscu starszego. Kościół, który stał pośrodku placu wiejskiego, został uszkodzony w czasie ostatniej wojny i rozebrany. Był to zbór, postawiony na miejscu kościoła istniejącego od średniowiecza.

Zabytki i pomniki przyrody
Niekarzyn jest wsią o nieregularnej zabudowie usytuowanej wzdłuż szlaków komunikacyjnych z obszernym centralnym placem, na którym wcześniej istniał kościół ewangelicki i plebania. Świątynia wybudowana została w latach 1773 - 1774, w stylu barokowym. Po wojnie kościół był zrujnowany, ze spaloną wieżą. Nie podjęto próby odbudowy i w latach 60. budowlę ostatecznie rozebrano.

Pałac w Niekarzynie
Fot. Mirosław Olczak

Pałac - W południowej części wsi, przy drodze do Kępska stoi do dziś okazały pałac obecnie użytkowany przez Szkołę Podstawową. Początki tej budowli sięgają najprawdopodobniej wieku XVII. Zachowane mury piwnic o znacznej grubości 1,8 m mogą wskazywać na istnienie w tym czasie dworu o charakterze obronnym. Regularny prostokąt tej dworu jest nadal czytelny w planie pałacu. Budowla ta uległa jednak niemal całkowitemu zniszczeniu w trakcie bitwy pod Kijami. Po 1759 roku siedziba została odbudowana w formie dwukondygnacyjnej, w konstrukcji muru pruskiego. Rozbudowy do współczesnych rozmiarów dokonał w 1905 roku Carl Boltze, dzierżawca domeny. Powstał okazały pałac z bogatym, neobarokowym wystrojem architektonicznym. Budynek na planie trapezu, dwupiętrowy z użytkowym poddaszem, nakryty dachem dwuspadowym, a od wschodu czterospadowym mansardowym z wystawkami. Elewacje zdobią neobarokowe dekoracje: pilastry, gzymsy i fantazyjne nadproża. Nad wejściem widnieje ozdobny kartusz z literą „B „ – inicjałem właściciela.
Pałac frontem skierowany został na południe, gdzie roztaczał się założony przy rezydencji park krajobrazowy z elementami kompozycyjnymi w postaci polan, stawu oraz wykorzystujący m.in. walory przepływającej w pobliżu rzeki Jabłonnej. Pozostałością jest kilka starych drzew: cis, jesion i wiąz. Elewację frontową pierwotnie okalał rozległy taras obejmujący 2/3 fasady, obecnie zabudowany. Pałac pomimo przebudów związanych m.in. z dostosowywaniem do funkcji budynku szkolnego, zachował cenne walory zabytkowe.

Dwór - Zbudowany został w północnej części wsi, prawdopodobnie w 4 ćw. XVIII wieku., w stylu barokowym. Jest to budynek na planie prostokąta z ryzalitem od wschodu, jednokondygnacyjny z wysokim, użytkowym poddaszem. Budowlę nakrywa dach mansardowy z wystawką i naczółkami.
W 1 ćw. XX w. rozbudowy dokonała rodzina Schade poprzez dodanie dwóch bocznych parterowych aneksów o zróżnicowanej wielkości. Elewacje aneksów uzyskały bogaty wystrój architektoniczny w postaci pilastrów, półkolistych opasek okiennych, a środkową oś zaznaczyły naczółki z dekoracją w formie stylizowanej połowy rozety. Aneks południowy poprzedza okazały portyk wsparty na czterech filarach. Układ wnętrz dworu został całkowicie zmieniony. Po wojnie przeznaczono budynek na mieszkania pracowników PGR, stołówkę i świetlicę.
Za dworem rozciąga się niewielki park krajobrazowy, łagodnie opadający ku rzece jabłonnej. W drzewostanie przeważają okazałe kasztanowce i dęby.
Dwór stanowi element główny zespołu folwarcznego, na który składa się ponadto podwórze gospodarcze - do dziś dobrze zachowane oraz folwark owczarski,
z którego pozostały ruiny. Elewacja frontowa dworu skierowana jest na zachód, ku wnętrzu podwórza gospodarczego. Wszystkie budynki gospodarcze zwrócone są frontami ku podwórzu: stajnia, wozownia, spichlerz, stodoła, obora i dom mieszkalny. Wzniesione zostały w konstrukcji kamienno – ceglanej, nakryte dachami dwuspadowymi, współcześnie przebudowane niestety bez uwzględnienia pierwotnej architektury.
Na znaczną wartość zabytkową składa się zarówno dwór jak i również dobrze zachowany układ przestrzenny całego zespołu folwarcznego.

Obiekty figurujące w rejestrze zabytków:
- Pałac z końca XVIII i XIX wieku i park – nr rej. 3081.

Obiekty objęte ewidencją konserwatorską:
- Dwór w zespole dworsko-folwarcznym, Niekarzyn Nr 42, wybudowany w kon. XVIII w., 1 ćw. XX w.
- Owalnica, układ częściowo zatarty.
- Park w zespole dworsko-folwarcznym, powstanie k. XVIII w., 1 ćw. XX w.
- Budynek mieszkalny w zespole dworsko-folwarcznym, wybudowany w k. XIX w.
- Obora ob. chlewnia w zespole dworsko-folwarcznym, wybudowana w k. XIX w.
- Stodoła w zespole dworsko-folwarcznym, wybudowana w k. XIX w.
- Budynek inwentarski w zespole dworsko-folwarcznym, wybudowany w Pocz. XX w.
- Magazyn zbożowy, wybudowany w 4 ćw. XVIII w. 2 poł. XIX w.
- Stajnia, wozownia, spichlerz /dawne/ w zespole dworsko-folwarcznym, wybudowane w 4 ćw. XVIII w. 2 poł. XIX w.
- Owczarnia I i II /ruina/ w zespole dworsko-folwarcznym, wybudowana w 4 ćw. XVIII w. 2 poł. XIX w.
- Dom mieszkalny ob. nieużytkowany w zespole dworsko-folwarcznym, wybudowany w 4 ćw. XVIII w. 2 poł. XIX w.
- Plebania w zespole dworsko-folwarcznym, wybudowana w 4 ćw. XVIII w. 2 poł. XIX w.
- Magazyn zbożowy w zespole pałacowo-folwarcznym, wybudowany w k. XIX w.
- Budynek gospodarczy, wybudowany w p. XX w.
- Kuźnia i warsztat, wybudowane w 1923 r.
- Owczarnia /dawna/, wybudowana w p. XX w.
- Cmentarz ewangelicki /dawny, ob. nieużytkowany/, powstał w XIX w.
- Obora i stajnia /dawne/, wybudowane w p. k. XIX w.

Pomniki przyrody figurujące w rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody:
- Cis – nr rej. 414/1 (obw. 236 cm, wys. 6 m, wiek 150 lat). Położony w m. Niekarzyn na terenie szkolnym – dz. Nr 133/5.
- Jesion wyniosły – nr rej. 415/2 (obw. 441 cm, wys. 25 m, wiek 300 lat). Położony w m. Niekarzyn na terenie szkolnym – dz. Nr 133/5.
- Wiąz pospolity – nr rej. 416/3 (obw. 353 cm, wys. 22 m, wiek 200 lat). Położony
w m. Niekarzyn na terenie szkolnym – dz. Nr 133/5.
- Klon jawor – nr rej. 517/4 (obw. 380 cm, wys. 23 m, wiek 350 lat). Położony w m. Niekarzyn w Nadleśnictwie Sulechów, leśn. Mazów, oddz. 55l.
- Olsza czarna – nr rej. 620/5 (obw. 320 cm, wys. 30 m). Położona w parku w m. Niekarzyn na terenie szkolnym – dz. Nr 133/5.
- Buk zwyczajny – nr 1403/9 (obw. 460 cm). Położony 300 m za Niekarzynem od strony m. Kępsko.