Jasień - siedziba gminy, nieduże miasto liczące blisko 4,7 tys. mieszkańców, zajmujące około 3 km2 powierzchni, położone w Obniżeniu Nowosolskim, w powiecie żarskim.
Pierwszej wzmianki o Jasieniu można się dopatrywać w dokumencie z 1 maja 1000 roku wystawionym w Aachen, mówiącym o przekazaniu przez ceasarza Ottona III wiejskiej osady Gozenna (należącej do grodu Niemptz) klasztorowi w Nienburgu nad rzeką Saale. Transakcja była poprzedzona prośbą margrabiego Gerona II i wstawiennictwem opata Eggiharda. Następne wzmianki pochodzą z roku 1012 oraz z 24 maja 1179 i 4 czerwca 1216 roku.
Jednak najbardziej znanym dokumentem wymieniającym Jasień (Gassen) jest akt jego przekazania rodzinie von Wiedebach z Biecza w roku 1321. W rękach Wiedebachów Jasień, jako dobro szlacheckie, pozostał do roku 1642, kiedy to życie zakończył Kacper von Wiedebach. Część majątku sprzedano, a wieś Jasień otrzymała żona Kacpra - Marianna mieszkająca w tym czasie w Świbnej, która w ten sposób została doceniona za zasługi lenne dla Hansa von Wiedebach z Golina (Gulen). Jej nowy mąż Rudolf von Bünau zaczął tworzyć majątek Jasień, nabywając dobra po rodzinie von Wiedebach. Skupił wsie: Budziechów, Bronice, Matuszowice, Świbinki i Nową Rolę. W 1652 osiedlił, w zniszczonych wojną 30 letnią jasieńskich gospodarstwach, protestantów sprowadzonych ze Śląska i Moraw. Cztery lata później Rudolf został starostą Dolnych Łużyc, a 24 stycznia 1660 roku, dzięki jego staraniom, książę sasko-merseburski Christian I nadał Jasieniowi prawa miejskie.
Złoty łeb lwa ze złotą lilią heraldyczną na czerwonym polu, będący herbem rodziny von Bünau, stał się pierwszym herbem miasta, którego właściciele do roku 1831 sprawowali władzę miejską i sądową. Jasień otrzymał szereg przywilejów wpływających pozytywnie na jego rozwój: prawo mili, urządzania jarmarków z prawem wyszynków i browaru, targów, przywileje cechowe i samorząd miejski.
Ogromnym nieszczęściem dla miasta był pożar w roku 1731, który strawił większość budynków. Siedem lat potem Dolne Łużyce przeszły pod administrację księstwa saksońskiego graniczącego z Prusami na wysokości Budziechowa. W Jasieniu stacjonowały wojska saksońskie, a ludność zaczęła chronić się we dworze niosącym jej pomoc w płaceniu kontrybucji i odrabianiu służby wojskowej, co niebawem doprowadziło do jego zubożenia i czego efektem stało się stopniowe sprzedawanie majątku. W 1764 roku rozpoczęto budowę pałacu (zakończoną w 1789).
16 i 17 sierpnia 1758 roku kwaterował w Jasieniu ze swoim sztabem pruski król Fryderyk II.
Ważną datą w dziejach miasta jest rok 1776, kiedy doszło do licytacji jasieńskich dóbr. Rotmistrz Abraham Gottfryd von Rabenau, który je nabył, sprzedał majątek już w roku 1791 kapitanowi pruskiemu Ksaweremu von Ploetz. Następnymi właścicielami byli: hrabia von Schlabrendorff, kapitan Baltazar Henryk Erdmund von Zesch z Jesionnej, a potem jego syn (królewski minister finansów) Anton Henryk von Zesch. Po przejściu Dolnych Łużyć pod pruskie panowanie(1825) majątek kupił Wilhelm Ludwik von Rebenau - szwagier von Zescha, płacąc za niego 69 tys. talarów.
Coraz większą samodzielność i niezależnośc od dworu miasto zaczęło zdobywać od czasu, kiedy dziedzicem majątku został Ludwik Henryk von Rabenau (1831). Uruchomiono pierwsze, z prawdziwego znaczenia, zakłady przemysłowe: fabryka sukna (1850), przędzalnia wełny, młyny wodne, dwie cegielnie, fabryka Hipkowa produkująca urządzenia młyńskie, itd. W 1902 roku powstała Szkoła Zawodowa.
1 listopada 1851 roku na pierwszym samorządnym zebraniu mieszkańców miasta na jego burmistrza wybrano dotychczasowego naczelnika poczty Ferdynanda Preussa. W rocznicę 200-lecia nadania Jasieniowi praw miejskich (1860) Rada Miejska uchwaliła nowy herb (obowiązywał do roku 1945) i pieczęć. Do dawnego godła wkomponowano trzy wieże, saksońskiego orła w koronie (na wieży środkowej), kartusz z łbem lwa i datę 1660.
Emilia von Rabenau po śmierci męża Ludwika Henryka w 1870 roku zaproponowała miastu kupno swoich dóbr, które jednak nabyli za cenę 100 tys. talarów kupcy z Drezna W. Müller i B. Hering. Burmistrzem został Wurm, a potem funkcję tę pełnił Steinberg. W 1881 roku miasto zakupiło od spadkobierców dobra ziemskie za 285 tys. marek, w tym pałac, który przeznaczono na miejski ratusz.
W okresie II wojny światowej w Jasieniu utworzono filię obozu koncentracyjnego Gross Rosen (sierpień 1944). 13 lutego 1945 roku wkroczyły do miasta wojska sowieckie.
Po przejściu w granice Polski Jasień nosił nazwę Gocław, zmienioną po niemieckim Gassen. Obecna funkcjonuje od 1 marca 1947 roku.
Warto zobaczyć:
- Barokowy kościół p.w. MB Różańcowej wzniesiony w latach 1733 - 1734 w miejsce dawnego, który spłonął w pożarze miasta (1731). Budowla jednonawowa z transeptem, zamknięta trójbocznie od wschodu, murowana z cegły. Od strony zachodniej prostokątna wieża z baniastm hełmem i iglicą. Wnętrze kościoła odnowiono w 1904 roku. Na stronie zewnętrznej ściany prezbiterium widnieje pamiątkowa tablica ufundowana przez mieszkańców na 200-lecie otrzymania praw miejskich przez Jasień.
- Pałac w stylu barokowym użytkowany jako ratusz w latach 1881-1945. Piętrowy, murowany z cegły, nakryty mansardowym dachem z powiekami, w elewacji frontowej (przy wejściu) dwa kamienne kartusze (parter) i trójkątne przyczółki (piętro). We wnętrzu zachowane sklepienia krzyżowo-kolebkowe i stiukowa dekoracja sufitów.
- Założenia folwarczne z około 1780 roku na obrzeżach osiowego ogrodu w pobliżu pałacu. Zespół tworzą murowane, parterowe domy robotnicze, kordegardy i budynki gospodarcze. Dużą część zabudowy wyburzono w XIX i XX wieku.
- Część zabudowy mieszkalnej o zróżnicowanej architekturze z końca XVIII wieku, pierwszej i drugiej połowy XIX stulecia i początku wieku XX.
- Namniejszy w Polsce krzyż pokutny (wysokość 37 cm) wykonany z kamienia młyńskiego, widnieje na nim data 1813. Krzyż znajduje się przy kościele.
- Symboliczny głaz z tablicą stojący w miejscu przebiegu 15 południka szerokości geograficznej (granice miasta pod wsią Budziechów), w oparciu o który mierzony jest czas środkowoeuropejski.
Źródła informacji:
S. Kowalski, Zabytki województwa zielonogórskiego, LTN, Zielona Góra 1987.
http://www.jasien.com.pl/
