Wieś Zabór jest siedzibą gminy, położoną na Wale Zielonogórskim w pobliżu jeziora Liwno. Liczba mieszkańców wynosi około 1 tys. Wokół duże kompleksy leśne z przewagą drzewostanu sosnowego.
Początki Zaboru sięgają X wieku, a pierwsza zachowana wzmianka pochodzi z 1306 roku, w której osadę określa się mianem Sabir lub Saborin, co wiąże się z jej położeniem "za borem sosnowym". W 1556 roku Zabór otrzymał prawa miejskie, ale nigdy nie rozwinął się na tyle dostatecznie, by w pełni sprostać pojęciu - miasto. Zabytkowy cmentarz
Dawne zajęcia ludności skupiały się na wyrębie lasu i warzeniu soli. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że miejscowe warzelnie zostały przeniesione do Modrzycy koło Nowej Soli, kiedy jeden z właścicieli Zaboru ( druga poł. XVI w.) z rodu Tschammerów (zniemczonych Czamborów) nie wyraził zgody na dostarczanie drewna z okolicznych lasów do warzelni w Milsku.
Właściciele Zaboru zmieniali się wielokrotnie. Majątek był w posiadaniu Ludwiga von Dunnewalda, Karola VI Habsburga (jako lenno), kanclerza dworu cesarskiego, Franciszka Antoniego Pachta, by w 1744 roku stać się własnością Fryderyka Augusta Cosel, za cenę 216 tys. guldenów reńskich, czyli 144 tys. talarów w złocie. Fryderyk był nieślubnym synem króla Augusta II Mocnego i Anny Konstancji Hoym (żony saskiego ministra skarbu) tytułowanej hrabiną Cosel. Anna popadając w niełaski cesarza Fryderyka Wilhelma I została zmuszona do opuszczenia terytorium pruskiej monarchii, następnie aresztowana w Wittenberdze w 1716 roku i osadzona w zamku Stolpen, gdzie spędziła resztę swojego życia (zmarła w 1765).
Stawy |
Fryderyk August uchodzący za awanturnika lubował się w rozwiązywaniu sporów za pomocą pojedynków. Do historii przeszła jego potyczka z markizem Duniver, której przyczyną była kłótnia o trofeum myśliwskie. Markiz został ciężko ranny w walce na szpady, a odwieziony do Drezna niedługo potem zmarł. Wreszcie nadszedł czas, gdy "kosa trafiła na kamień". Spór z przełomu 1767 i 1768 roku z sąsiadem von Goltzem zakończył się pojedynkiem na leśnej polanie niedaleko wsi Łazy, między Zaborem a Przytokiem. W efekcie Cosel przeszyty szpadą (rana w wątrobę) resztę życia spędził nie wstając z łóżka (zmarł 15.10.1770).
Gustaw Ernest, syn Fryderyka Augusta, przy swoich skłonnościach do hazardu, szybko doprowadził majątek do upadłości i utracił go. Podobnie uczynił następny właściciel - hrabia Schlabredorf. Od roku 1783 Zabór stał się własnością rodu von Schonaich II Carolath. Gościł tu nawet cesarz Niemiec Wilhelm II, bawiąc się na weselu Johanna Goerga Ludwiga Ferdynanda Augusta z Hermine von Reuss. W 1918 roku dokonano detronizacji cesarza i proklamowano Republikę Weimarską. Owdowiała 39 letnia Hermine przyjęła w 1922 roku oświadczyny Wilhelma II, który również pochował zmarłą żonę, cesarzową Augustę Wiktorię. Po ślubie oboje zamieszkali w Doorn na terenie Holandii. W okresie nazistowskim wspierali rządy Hitlera (bez wzajemności), licząc na powrót do Niemiec i restaurację monarchii. Śmierć męża (1941) spowodowała, że Hermine powróciła do Zaboru, z którego urzędników wzięto do armii, a do pracy sprowadzono jeńców wojennych i robotników przymusowych.
Zbliżające się wojska sowieckie zmusiły eks-cesarzową do opuszczenia majątku w styczniu 1945 roku. Nie udało się ewakuować dobytku, który po wojnie wpadł w ręce sowietów, wywożących wszelkie dobra i szabrowników. Część uratowanego księgozbioru przechowuje dzisiaj Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu. Hermine zmarła w biedzie i osamotnieniu we Frankfurcie nad Odrą 12.08.1947 roku, do końca nie godząc się z przejściem wschodnich terenów Niemiec w granice Polski.
Wśród starszych mieszkańców Zaboru krąży opowieść o zatopieniu skarbów pałacowych w pobliskim jeziorze.
Warto zobaczyć:
- Kościół p.w. Św. Józefa, neogotycki, zbudowany w latach 1905-1908 na miejscu starszego.
- Pałac zbudowany staraniem grafa Henryka Dunnewalda po 1677 roku. Z budową wiąże się legenda, która mówi, że graf więził tureckiego paszę wziętego do niewoli podczas wojny. Złożony okup za Turka w wysokości 10 kwart dukatów pozwolił na dokończenie budowy. Niektórzy całą sprawę wiążą z "odsieczą wiedeńską" w 1683, w której miał rzekomo brać udział właściciel Zaboru. Pałac prezentuje typ wczesnobarokowych budowli francuskich i pomimo przekształceń, zwłaszcza po pożarze w roku 1745, zachował swój pierwotny charakter. Budynek został strawiony przez ogień również w roku 1956, ale w następnych latach pieczołowicie odbudowany. Wewnątrz bogaty stiukowy wystrój rokokowy, a na zewnątrz wieże i plastyczne dekoracje elewacji. Całość otacza sucha, o szerokości 15 metrów i głębokości 3 metrów, fosa, nad którą przerzucone są murowane mosty. Obecnie w pałacu mieści się Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży.
- Oficyny i budynki gospodarcze (przy pałacu) zbudowane w drugiej połowie XVIII stulecia, parterowe, murowane z cegły, o mansardowych dachach z lukarnami.
- Park założony w tym samym okresie co pałac, o symetrycznym układzie alej, z których główna prowadzi do jeziora, dobrze zachowany starodrzew.
- Domy klasycystyczne (3) zbudowane w pierwszej połowie XIX wieku.