HISTORIA

Wieś o bogatej metryce historycznej. Już w VIII wieku, w widłach Warty i Noteci (w przeszłości spływ rzek nazywano „sątokiem"; stąd zapewne pochodzi nazwa wsi), zbudowana została osada obronna stanowiąca ośrodek gospodarczy i polityczny ziem położonych nad dolną Wartą. Otoczona była palisadą i strzegła przejścia przez rzekę na drodze z Poznania do Szczecina. Około poi. X w. uległa spaleniu, przypuszczalnie w czasie walk prowadzonych przez Mieszka I z Pomorzanami. Bezpośrednio po pożarze, na pogorzelisku wybudowany został potężny dwuczłonowy gród składający się z grodu i podgrodzia. Był to jeden z najważniejszych obronnych grodów pogranicznych na północno-zachodnich krańcach ziem polskich, zamykający dojście z Pomorza do Wielkopolski. Kronikarz Gali Anonim nazwał XI-wieczny Santok „kluczem i strażnicą królestwa polskiego". Od początku XII w. był kasztelanią. W ciągu wieków o Santok toczyły się zacięte walki, wielokrotnie był niszczony i odbudowywany, często też zmieniał właścicieli. W 1266 r. opanowany został przez margrabiów brandenburskich i wszedł w skład Nowej Marchii. W latach 1278—1296 przejściowo był pod panowaniem Przemysła II. W 1365 r. zhołdowany przez Kazimierza Wielkiego, po jego śmierci w 1370 r. ponownie był w rękach Brandenburgii. W latach 1402—1454 pod rządami Krzyżaków był przedmiotem starań dyplomatycznych Władysława Jagiełły. W r. 1465 włączony na stałe do posiadłości brandenburskich, utracił dawne polityczne i wojskowe znaczenie. W 1945 r. powrócił do Polski.

Dzwonnica	Wieża widokowa

Dzisiejszy Santok to długa ulicówka na wąskiej terasie Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzikiej. Na południowym brzegu Warty, na kępie wśród podmokłych łąk mniej więcej na wysokości obecnego muzeum), zachowało się grodzisko. Leżało ono w widłach Warty i Noteci. W czasie wielkiej powodzi w 1751 r. Warta przebiła się na północ od grodziska, na skutek czego zmieniło się jego pierwotne położenie. Ma ono plan owalny z czytelnym wałem, który opiera się o brzeg rzeki. Grodzisko datowane jest na VIII—XIV wiek. W latach międzywojennych i powojennych prowadzono tu prace wykopaliskowe, które odsłoniły pozostałości kolejnych grodów. Pierwotny gród z IX w. był otoczony palisadą, 3 następne — wałami drewniano-ziemnymi o konstrukcji rusztowo-hakowej. Prze­prawę na drugą stronę rzeki zapewnia przewoźnik. Obok przeprawy w zachodniej części wsi znajduje się  Muzeum Grodu Santok otwarte w 1978 r.
W pobliżu muzeum za wiaduktem kolejowym wznosi się neogotycki kościół z 1857 r. Przy ul. Gorzowskiej stoi dzwonnica zbudowana w 1764 r., konstrukcji szachulcowej, dwu-kondygnacyjna, nakryta dachem czterospadowym. Jest oma pozostałością po kościele z lat 1724—1725, który ro­zebrano w związku z budową kolei w poł. XIX w. Ponadto przy tej ulicy znajduje się kilka zabytkowych domów z 1 poł. XIX w. Są to obiekty parterowe, wzniesione w konstrukcji szachulcowej, niektóre otyn­kowane. Na zboczu wysoczyzny góruje kamienna wieża widokowa, wzniesiona w latach między­wojennych. Roztacza się stąd rozległy widok na pradolinę i część wysoczyzny.
Na tym miejscu, przez krótki okres u schyłku XI w. istniał niewielki grodek wybudowany przez Pomorzan w okresie walk z Bolesławem Krzywoustym. W pobliżu ujściowego odcinka Noteci na uwagę zasługuje dobrze widoczny system kanałów melioracyjnych i wałów przeciwpowodzio­wych. Tu też uchodzi do Noteci rzeczka Pełcz, której dolny bieg został skanalizowany.

Santok to miejscowość ciekawie położona i atrakcyjna turystycznie. Znakomite miejsce dla aktywnego odpoczynku (wycieczki piesze, rowerowe, wędkarstwo, kajakarstwo). Liczne imprezy (w Santoku i okolicznych miejscowościach) m. in. Międzynarodowy Zlot Wodniaków, Dni Santoka, Ogólnopolski Rajd Rowerowy po Ziemi Lubuskiej z metą w Santoku, Unijne Żużlowe Talenty Europy w Wawrowie.

Więcej informacji www.santok.pl

Warto zobaczyć: » Muzeum Grodu Santok